HIV ile yaşayan kişilerde içselleştirilmiş damgalama (self-stigma) ve bununla başa çıkma yolları
- Red Ribbon Istanbul
- 7 gün önce
- 4 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 5 gün önce
HIV ile yaşayan kişilerin karşılaştığı en büyük zorluklardan biri, içselleştirilmiş damgalamayla (self-stigma) mücadele etmek. Türkiye'nin en çok başvurulan #hivbilgisi kaynağı www.kirmizikurdele.org'nin bu blog yazısında içselleştirilmiş damgalamanın etkilerini ve bu duygularla başa çıkmanın yollarını irdeliyoruz. Doğru ve güncel #hivbilgisi'nin yaygınlaşması için yazıyı sosyal medya hesaplarından paylaşacak olan tüm okurlarımıza şimdiden teşekkür ederiz.
Keyifli okumalar.
Yayına hazırlayan: Kırmızı Kurdele İstanbul Gönüllüsü Serkan
Güncelleme tarihi: Nisan 2, 2025
Herkesin #hivbilgisi sağlayıcısı ve kaynağı www.kirmizikurdele.org ve @redribbontr sosyal medya hesaplarındaki #hivbilgisi içerikleri ve tüm içerikler KAYNAK GÖSTERMEK ŞARTIYLA herkesin paylaşımına açıktır. Paylaşımlarınızda web-sitemizi kaynak göstermenizi/mention/etiket vb. yapmanızı rica ederiz. Bunlar dışında özel olarak izin sormanıza gerek yoktur.
HIV pozitiflerin, HIV kaynaklı ve HIV ile ilişkili damgalama ve ayrımcılık konusunda bir hayli deneyim sahibi olduklarını söylemek maalesef hiç de abartılı olmaz. Buna bağlı olarak, HIV pozitiflere yönelik damgalama ve ayrımcılık konusu, elbette hala yeteri kadar olmasa da mümkün olan her fırsatta konuşuluyor. Ancak, HIV ile yaşayan kişilerin kendilerine uygulayabildiği ve en az toplumdaki genel damgalama ve ayrımcılık kadar önemli bir diğer damgalama türünden, kendi kendini damgalamaktan yani içselleştirilmiş damgalama mefhumundan maalesef yeterince bahsedilmiyor.
HIV ile yaşayan kişilerde içselleştirilmiş damgalama nedir?
İçselleştirilmiş damgalama (kendi kendini damgalama), HIV ile yaşayan kişilere yönelik toplumsal damgalamanın ve ayrımcılığın bir sebep olduğu bir başka damgalama olarak ortaya çıkar. Çünkü HIV ile yaşayan ya da HIV’den etkilenen kişiler maruz kaldıkları bu toplumsal damgalamayla mücadele yöntemi olarak damgalanmayı/ötekileştirilmeyi kanıksayabilir ve buna bağlı olarak kendilerini, damgalayıcı/ayrımcı insanlardan duydukları şeylerle suçlar bir hale gelebilirler. Elbette bu durum, hem ruh sağlığını hem de genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyecektir.
HIV konusunda hala pek çok yanlış bilgi ve kuvvetli önyargı olduğu açık. Hızlıca bir genel çerçeve çizilirse; HIV’in yalnızca belirli davranışlarda bulunan kişilere bulaşabileceği inanışı hâlâ yaygın. Ayrıca enjeksiyon yoluyla madde kullanımı veya eşcinsel cinsel ilişki gibi faktörlerle HIV arasında doğrudan bir bağ olduğu düşünülüyor. Bu tür yanlış inanışlar, HIV’in yalnızca belirli toplulukları etkileyebileceği yanılgısını doğuruyor ve buna bağlı olarak HIV, kişinin yaşam tarzına bağlı bir “ceza” gibi algılanabiliyor.
Boston Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Psikoloji doçenti olan ve damgalama konusunda çalışmalar yapan Dr. Abigail Batchelder, içselleştirilmiş damgalamanın genellikle kişinin kendisini pozitif HIV statüsü nedeniyle daha değersiz görmesiyle ortaya çıktığını belirtiyor. Örneğin, “HIV pozitif olduğum için daha kötü bir insanım” ya da “HIV pozitif olduğum değersizim” gibi düşünceler öz-damgalamanın yaygın örnekleridir,” diyor.
Bu konuda yapılmış bazı araştırmalar ise içselleştirilmiş damgalamanın sadece pozitif HIV statüsüyle sınırlı olmadığını, cinsel yönelim, cinsel pratikler, madde kullanımı gibi diğer etkenlerle de kesişebildiğini gösteriyor. 2023 yılında 25 ülkeden HIV ile yaşayan kişilerin katıldığı bir çalışmada, katılımcıların %85’inin “HIV pozitif olduğum için utanıyorum” gibi en az bir içselleştirilmiş damgalama ifadesine katıldığını ortaya çıktı.
İçselleştirilmiş damgalamanın olumsuz etkileri
İçselleştirilmiş damgalama, HIV ile yaşayan kişilerin yaşamlarını doğrudan etkileyen bir faktör olarak dışsal damgalama veya ayrımcılıktan daha sık karşılaşılan bir durum olabilir. Ancak, bu durumu ele almak için geliştirilen programların sayısı oldukça sınırlıdır.
İçselleştirilmiş damgalama aşağıdaki alanlarda olumsuz etkilere yol açabilir:
Antiretroviral tedaviye (ART) bağlılığı azaltma: İçselleştirilmiş damgalamaya bağlı olarak günlük ilaç kullanımı kişiye HIV ile yaşadığını hatırlatan olumsuz bir faktör olabilir ve bu durum tedaviye uyumu zorlaştırabilir.
Öz bakımı önemsememe, kesintiye uğratma: İçselleştirilmiş damgalama, düzenli egzersiz ve sağlıklı beslenme gibi kendine özen göstermeyi gerektiren alışkanlıkları etkileyebilir.
Ruh sağlığını olumsuz etkileme: İçselleştirilmiş damgalama kaygı, depresyon ve düşük özgüven gibi sorunlara yol açabilir.
Sosyal etkileşimleri kısıtlama: Pozitif HIV tanısı aldıktan sonra özellikle romantik ve cinsel ilişkilerden uzaklaşma eğilimi görülebilir. Bu durum, tanı sürecinin ilk aşamalarında yaygın olabilir ancak zamanla olağan akışına döner. Fakat İçselleştirilmiş damgalama bu tutumun kronik bir hale gelmesine sebep olabilir.
İş fırsatlarını sınırlama: HIV’in bulaşma yolları hakkındaki yanlış inanışlar ve pozitif HIV statüsünü iş yerinde açıklamakla ilgili endişeler, kişiyi iş hayatındaki fırsatları değerlendirmekten alıkoyabilir. Oysa, bazı mesleki istisnai durumlar dışında pozitif HIV statüsünü iş yerinde açıklamak yasal bir zorunluluk değildir.
İçselleştirilmiş damgalama ile başa çıkmak mümkün mü?
İçselleştirilmiş damgalamayı yönetmek ve azaltmak ile ilgili bazı araştırmalar, hem klasik bilişsel davranışçı terapi tekniklerinin hem de farkındalık çalışmaları ve meditasyon gibi yöntemleri içeren çok yönlü yaklaşımların etkili olabileceğini gösteriyor.
Bu tür müdahaleler, genellikle bir hedef belirleme ve ileriye dönük plan yapma yaklaşımıyla daha başarılı oluyor. Bunun yanı sıra, HIV ile yaşayan kişilerin içselleştirilmiş damgalamayla nasıl mücadele ettiğini anlatan kısa videolar izlemek gibi daha hafif dokunuşlu yöntemlerin bile olumlu etkiler yaratabildiği görülüyor.
Uzun yıllardır HIV ile yaşayan ve deneyimlerini pozitif HIV tanısı almış diğer insanlarla paylaşan bir aktivist, HIV ile ilgili doğru bilgilerin, içselleştirilmiş damgalamayla mücadelede son derece güçlendirici olabileceğini belirtiyor ve ekliyor “HIV ile ilgili doğru ve güncel bilgileri edinmek bana çok yardımcı oldu. HIV’in uzun, sağlıklı ve tatmin edici bir yaşam sürmeye engel olmadığını, etkili ilaç tedavisi sayesinde HIV’in cinsel partnerlerime bulaşmasının mümkün olmadığını öğrenmek, içselleştirilmiş damgalamayı aşmada büyük bir fark yarattı”.
Dr. Batchelder, içselleştirilmiş damgalamayla başa çıkmak için bazı pratik önerilerde bulunuyor ve kişinin kendi duygularını gözlemlemesinin ve olumsuz düşünceleri sorgulamasının gerektiğini özellikle vurguluyor. “Örneğin, kendi hakkımızda kötü hissettiğimizde, bu duygunun kaynağının damgalayıcı veya ayrımcı mesajlar olduğunu fark edersek, bu farkındalık bizi destek aramaya yönlendirebilir ve damgalama ile ayrımcılıkla mücadele etme konusunda bizi motive edebilir.”
İçselleştirilmiş damgalamayla başa çıkma yolları ve araçlar
Dr. Batchelder, psikologlar, sosyal hizmet uzmanları gibi akıl sağlığı profesyonellerinin içselleştirilmiş damgalamayla başa çıkmada önemli bir rol oynayabileceğini belirtiyor ve bunun yanı sıra, akran desteğinin de büyük bir fark yaratabileceğini söylüyor. Belki herkesin bir akran destek grubuna düzenli erişimi olmayabilir. Ancak, HIV ile yaşayan diğer kişilerle online araçlar aracılığıyla konuşma fırsatı bulmak bile içselleştirilmiş damgalama ile başa çıkmada yardımcı olabilir.
Bir diğer önemli husus ise içselleştirilmiş damgalamanın toplumdaki genel damgalama ile doğrudan bağlantılı olduğunu ve bu döngünün kırılması gerektiği. Çünkü içselleştirilmiş damgalamanın kökenlerini anlamak, bunun dış faktörlerden kaynaklandığını görmek bile içselleştirilmiş damgalamayı azaltabilir. Toplumdaki damgalama çok belirgin olabilir ve ayrımcı yasalar, politikalar veya psikolojik şiddet şeklinde kendini gösterebilir. Bu gibi durumları fark etmek ve değerlendirmek, kendimiz hakkındaki düşüncelerimizi değiştirmemize yardımcı olabilir.
Unutmayın: HIV pozitif olmak kendiniz hakkında nasıl hissettiğiniz, karakteriniz, iyi biri olup olmadığınız gibi şeyleri belirleyen bir etken olmak zorunda değil. Doğru bilgi, destekleyici bir topluluğun parçası olmak ve kendinize karşı daha fazla şefkat göstermek, içselleştirilmiş damgalamayla başa çıkmada en güçlü araçlardır.
herkes için #hivbilgisi
#hivhakkindahersey
#hivindogrusu
