İlk sonuçları Cell Dergisinde yayınlanan yen bir HIV aşısı çalışması umut verici ilerlemeler kaydetmekle birlikte, kendinden önceki aşı çalışmalarından aşina olduğumuz zorlukları da yenmeye çalışıyor.
Peki bir HIV aşısından ya da HIV aşısı adayından en temel beklentilerimiz nedir?
Bu çalışmadan ne bekleyebiliriz?
Geniş Çapta Nötralize Edici Antikorlar nedir? Ne işe yararlar?
Herkes için #hivbilgisi
Yayıma hazırlayan: Arda Karapınar, HIV Glasgow 2024 Bilim Kurulu Üyesi Yayım tarihi: Temmuz 1, 2024
Herkes için #hivbilgisi kaynağı www.kirmizikurdele.org ve @redribbontr sosyal medya hesaplarındaki #hivbilgisi içerikleri ve tüm içerikler KAYNAK GÖSTERMEK ŞARTIYLA herkesin paylaşımına açıktır. Alıntılarınızda www.kirmizikurdele.org'yi kaynak göstermenizi ve @redribbontr'yi etiketlemenizi rica ediyoruz. Bunlar dışında özel olarak izin sormanıza gerek yoktur.
İlk sonuçları Cell Dergisinde yayınlanan yen bir HIV aşısı çalışması umut verici ilerlemeler kaydetmekle birlikte, kendinden önceki aşı çalışmalarından aşina olduğumuz zorlukları da yenmeye çalışıyor.
Duke İnsan Aşıları Enstitüsü’nden (DHVI) İmmünologu Barton Haynes’in, "Bu çalışma, HIV'in en zorlayıcı yanlarını/türlerini etkisizleştiren (nötralize eden) aşılar yoluyla antikor oluşturma yollarının fizibilitesini göstermesi bakımından ileriye doğru atılmış oldukça önemli bir adımdır" diyor.
Çalışmanın detaylarına geçmeden önce daha genel bir sorunun cevabını arayalım;
-Bir HIV aşısından ya da HIV aşısı adayından en temel beklentilerimiz nedir?
HIV ya da hangi virüse karşı olursa olsun bir aşının işe yaradığından emin olunması için o aşının, aşı uygulanan kişide antikorlar yani vücudun bağışıklık sisteminin virüs, bakteri, mantar, parazit ve yabancı cisimlerin parçalarına bir anahtar-kilit gibi bağlanabilen özel proteinler üretmesi gerekiyor. Böylece bu antikorlar vücuttaki davetsiz misafirleri etkisiz hale getirebilirler.
Elbette işin bir de güvenlik boyutu var. Yukarıdaki kısaca özetlediğim işi başarıyla yapabilen bir aşının tereddütsüz bir biçimde çok geniş kitlelere ulaşabilmesi ve uygulanabilmesi için görevini ciddi yan etkilere ve gündelik yaşamı olumsuz etkilemeyen reaksiyonlara sebep olmadan yapması gerektiğini aklımızdan çıkarmayalım. Yani bugün ya da bir gazete haberinde HIV aşısının bulunduğunu okusak, o aşının Dünya genelinde milyonlarca insana ulaştırılması aşamasına gelmek en az birkaç yıl alır.
-Peki bu çalışmadan ne bekleyebiliriz?
Çalışmadan ne bekleyebileceğimizi anlamak için önce bnAb’ler (bnAbs) yani Geniş Çapta Nötralize Edici Antikorlar (GÇNEA ya da süper antikorlar) kavramını anlamamız gerekiyor.
bnAbs; Genel olarak antikorlar, bağışıklık sisteminin enfeksiyon ve hastalıklara karşı savunmasında kritik bir rol oynuyorlar. Geniş Çapta Nötralize Edici Antikorlar (bNAb'ler) ise farklı HIV türlerini tanıyarak ve hücrelere girişini engelleyebilen bir antikor türü. Araştırmalar, bNAb'lerin HIV ile infekte olmuş hücrelerin yok edilmesine yardımcı olmak için diğer bağışıklık hücrelerini de aktive edebileceğini gösteriyor. Bu devrim niteliğindeki bulgu, bNAb'lerin HIV ile infekte olmuş hücreleri hedef alıp yok edebilirken, aynı zamanda virüsün yeni hücrelere geçişini/bulaşmasını engelleme yeteneği olduğunu da gösteriyor. Bu da bNAb’lerin ikili bir etkiye sahip olarak yani hem önleme hem de tedavi edici aşı çalışmalarında kullanılabileceğini müjdeliyor.
HIV'i hedefleyen bu Geniş Çapta Nötralize Edici Antikorlar 1990'ların başında, AIDS hala oldukça ciddi bir salgın ve önemli bir kamuoyu tartışmasıyken sadece bazı HIV pozitif kişilerde keşfedildi ve potansiyelleri hemen fark edildi. Buna göre, Geniş Çapta Nötralize Edici Antikorlar genetik olarak çeşitlilik gösteren, şekil değiştiren ve bağışıklık sisteminin tespitinden kaçmak için dış kabuğunu değiştirebilen bir virüs olan HIV'in birden fazla türünü tanıyabiliyor ve etkisiz hale getirebiliyorlar. Fakat bu noktada da şunu hatırlamak önemli; bnAb'ler HIV pozitiflerin yalnızca yüzde 10 ila 25'inde ortaya çıkabilir, gelişmeleri yıllar alabiliyor ve daha da önemlisi sadece bir kişide bu bnAb’ler’in geliştirilmesi için mevcut bilimsel ve ekonomik şartlarla milyon dolarlar gerekebilir. Yani konu “madem virüsü yok edebilen bnAb’ler geliştirmek mümkün, öyleyse herkes için hemen geliştirelim” basitliğinde ele alınamayacak bir konu.
Bu nedenle, küçük bir klinik denemede test edilen bir aşı adayının iki dozdan sonra birkaç kişide bile olsa bnAbs ürettiğini okumak umut verici.
"Bu aşı molekülü ile nötralize edici antikorların haftalar içinde ortaya çıkabileceğini görmek çok heyecan vericiydi," diyor çalışmayı yöneten Duke İnsan Aşı Enstitüsü'nden (DHVI) immünolog Wilton Williams. Aşı adayı, HIV'in iki türünden en yaygın olan HIV-1'i hedef alıyor ve özellikle virüs mutasyona uğradıkça sabit kalan dış zarfının bir kısmını hedef alıyor.
2019'da başlayan faz I klinik denemesi 24 katılımcı ile başladı, bunlardan 4'ü *plasebo aldı. Ancak deneme, bir kişinin aşının stabilizasyonunda kullanılan bileşenlerinden biri olan Polietilen Glikole (PEG) üçüncü dozdan sonra ciddi bir alerjik reaksiyon göstermesi üzerine durduruldu. Deneme durdurulmadan önce, 5 kişi planlanan dört dozun üçünü aldı ve diğer 15 kişi sadece iki doz almıştı. Bu arada, Williams ve meslektaşları mevcut verileri analiz etti ve aşının iki dozdan sonra güçlü bir bağışıklık tepkisi ortaya çıkardığını buldu.
(*Plasebolar farmakolojik etkileri olmaksızın, ilaç niyetiyle ve onun beklentisiyle alınan maddelerdir. Dolayısıyla hastalık semptomlarını hafifletebilmekte veya hastaların bu semptomları olumlu yönde yorumlamalarına neden olabilmektedirler.)
Uzun süredir üzerinde çalışmalar sürdürülen Geniş Çapta Nötralize Edici Antikorlar 1990'ların (bnAbs), deneme durdurulmadan önce üç doz alan beş kişiden ikisinde de üretildi. Bu antikorların en güçlü olanı, hücre deneylerinde HIV suşlarının %15 ila %35'ini nötralize etti.
Bu devrim niteliğindeki bulgu, bNAb'lerin HIV ile infekte olmuş hücreleri hedef alıp yok edebilirken, aynı zamanda virüsün yeni hücrelere geçişini/bulaşmasını engelleme yeteneği olduğunu da gösteriyor. Bu da bNAb’lerin ikili bir etkiye sahip olarak yani hem önleme hem de tedavi edici aşı çalışmalarında kullanılabileceğini müjdeliyor.
#hivbilgisi yazısını bitirirken yanlış ve aceleci beklentilere dönüşebilmesi olası heyecanları sakinleştirebilmek adına çalışmanın henüz erken aşamalarda olduğunu ve bu ya da bunun gibi ümit verici herhangi bir çalışma mutlak başarılı sonuçlarla bugün sonuçlansa ilgili aşının/ilacın Dünya genelinde milyonlarca insana ulaştırılması aşamasına gelmek en az birkaç yıl alır.
www.kirmizikurdele.org herkes için #hivbilgisi
