-Maymunçiçeği hakkında sıkça sorulan sorular-


1. Maymunçiçeği yeni bir virüs/hastalık mı?

Değil.

​

Virüs ilk kez 1958 yılında maymunlarda tespit edildikten sonra insanlarda ilk olgu 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde

görülmüştür. Nijerya ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti başta olmak üzere, Orta ve Batı Afrika’daki tropikal yağmur ormanlarının

bulunduğu 11 ülkede görülen bu hastalığın sıklığı tam olarak bilinememekle birlikte Afrika’da her yıl birkaç yüz olgu

olduğu tahmin edilmektedir. Hastalık zaman zaman Afrika kıtasından enfekte hayvanlar veya insanlar aracılığıyla

diğer kıtalara taşınmakta, buralarda az sayıda insanın etkilendiği gözlemlenmekte ve bölgesel olgu kümelenmeleri

izlenmektedir.

​

​

2. Yeni değilse neden şimdi bu kadar dikkat çekti?

​

​

Şimdiye kadar Afrika dışında görülen olguların tamamının Afrika’dan gelen insanlar veya getirtilen kemirgenlerden kaynaklandığı

biliniyor. Ancak Afrika dışında tespit edilen olgu sayısı ilk kez, bugüne kadar Afrika dışında görülen toplam olgu sayısını aşacak
kadar arttığı için Dünya Sağlık Örgütü'nün uyarısıyla birlikte küresel bilim camiasının ve medyanın dikkatini çekmiştir.

​

20 Mayıs 2022 itibariyle Afrika dışındaki 13 ülkeden, 90’ı kesinleşmiş 56’sı şüpheli olmak üzere, 146 olgu bildirilmiştir. Olguların

büyük kısmı (130 olgu) İspanya, Portekiz, İngiltere ve Kanada’dadır. Bu olguların ortak bir kaynaktan kaynaklanıp kaynaklanmadığı
net olarak bilinmiyor.

​

3. Virüsün/Hastalığın etkeni belli mi?
 

Evet, belli.

Hastalığın etkeni Maymunçiçeği Virüsü (Monkeypox, MPX); Çiçek Virüsüne akraba bir DNA virüsü.

 

Orta ve Batı Afrika’da iki farklı genetik alt tipinin hastalık yaptığı bilinmektedir. Batı Afrika alt tipi, Orta Afrika (Kongo Havzası)
alt tipine kıyasla daha hafif seyirli hastalık yapmaktadır. Geçen hafta içinde Afrika dışında görülen olgulardan elde edilen

virüslerin tam genetik analizi henüz tamamlanmamış olmakla birlikte ilk bulgular Batı Afrika alt tipi olduğuna işaret etmektedir.

 

4. Virüs maymunlardan mı bulaşıyor?

​
 

Adında “maymun” geçmekle birlikte maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare gibi kemirgenlerde bulunan ve onlardan insana geçen bir hastalıktır. Maymunçiçeği hastalığı olarak isimlendirilmesinin nedeni ise ilk olarak 1958’de araştırma laboratuvarındaki

maymunlarda çiçek benzeri bir hastalık salgını yapınca farkına varılmış olmasıdır.

​

Maymunçiçeği Virüsünün doğal döngüsü tam olarak bilinmemektedir. Virüs, şimdiye kadar doğal ortamdaki hayvanlardan iki kez izole edilebilmiştir: İlk olarak 1985 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nin Ekvator bölgesinde Afrika sincabından, bir kez de 2012 yılında

Fildişi Sahilleri’ndeki yağmur ormanlarında “Mangabey” isimli bir maymun türüne ait ölü bir

yavru primattan izole edilmiştir.

Doğal rezervuar bu nedenle belirsizliğini korumaktadır.

​

​

​

5. Maymunçiçeği, Çiçek ve Su Çiçeği hastalığı ile benzer bir hastalık mı?

​
 

“Çiçek”li hastalıklar virüslerın neden olduğu birbirine benzer hastalıklardır. Dolayısıyla çiçek ve suçiçeğinde görülen cilt lezyonlarına

benzer lezyonlar maymun çiçeğinde de görülmektedir. Ancak hem lezyonların vücuttaki yerleşimleri hem görüntüleri hem de seyirleri

farklıdır. Ayrıca çiçek hastalığı aşı sayesinde yeryüzünden silinmiştir. Maymun çiçeğinde lenf düğümlerinde şişme olması önemli bir

başka farklılıktır. Yakın zamanda (son bir ay içinde) hastalığın görüldüğü Afrika ülkeleri ve İspanya,

Portekiz gibi Avrupa ülkelerine gitmiş olan kişilerde hastalık belirtilerinin görülmesi maymun çiçeğini

düşündürmelidir.

6. Virüs nasıl bulaşabilir?

​
 

Virüs insana, enfekte hayvan, enfekte insan veya virüsle kirlenmiş cansız maddeler (giysiler, havlu, çarşaf vb.) ile yakın

temas sonucunda bulaşmaktadır. Virüs sağlıklı kişilere, ciltteki gözle görülemeyecek çatlaklar/çizikler, mukozalar

(ağız, burun, göz)veya solunum sistemi aracılığıyla girer.

​

Enfekte hayvandan insanlara (zoonotik) bulaşma ısırık, tırmalama, hayvanın kan ve vücut sıvıları ile veya etiyle temas, lezyonlara direkt temas

veya tüm bunlarla kirlenmiş cansız materyalden indirekt yolla gerçekleşebilmektedir. İnsandan insana bulaşmanın esas olarak büyük solunum salgısı damlacıkları ile olduğu düşünülmektedir. Büyük damlacıklar uzak mesafelere gidemediğinden insandan insana bulaşma için; yüz yüze, uzun süreli ve yakın temas gereklidir. Bu da COVID-19’a benzer büyük salgınlar yapmasını engelleyebilecek bir özelliktir.

Virüs enfekte insanın vücut sıvılarına, cilt lezyonlarına doğrudan temas ile direkt olarak veya yine bunlarla kirlenmiş cansız maddelerle temas
ile dolaylı olarak cilt ve mukozalar yoluyla bulaşabilir. Cinsel yolla bulaşma kesin olmamakla birlikte yakın temas söz konusu olduğundan

cinsel ilişki sırasında bulaşması mümkündür. Geçen hafta içinde görülen olguların bir kısmının bu yolla bulaştığı yönünde

bildirimler vardır.

​
 

 7. Belirti ve bulguları nelerdir?

​
 

Maymunçiçeği Hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntülere)

neden olur. Yakınmalar, virüs ile temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar.

​

Hastalığı ilk 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik görülür. Bu belirti ve bulguların

çoğu birçok hastalıkta görülebilir ancak lenf bezi şişliğinin olması özellikle çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemlidir.

Ciltteki döküntüler, ateş başladıktan sonra 1-3 gün içinde ortaya çıkar; gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülür. 

Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir. Lezyon sayısı değişkendir; az sayıda

veya çok fazla sayıda olabilir. Lezyonlar, düz bir kızarıklık şeklinde başlayıp (makül), deriden kabarık hale gelir (papül); ardından

içleri berrak sıvı ile dolarak “vezikül” görünümü alırlar. Veziküllerin içindeki berrak sıvı sarımsı renkte bir sıvıya döner ve

“püstüller” oluşur. Püstüller, kabuk bağlar ve kabukların düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar.

 

Bu süreç, genellikle 2-4 hafta sürer ve kendiliğinden iyileşir. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık ağır seyredebilir.

Hastalığa bakteriyel infeksiyonlar eklenebilir, zatürre, sepsis, ensefalit ve görme kaybı gelişebilir.

 

8. Virüsün belirti göstermeyen bir seyir izlemesi mümkün mü?

​
 

Bu konu net olmamakla birlikte Maymunçiçeği'nin COVID-19 gibi belirtisiz hastalık yapmadığı düşünülmektedir. Enfekte kişilerde

belirtilerin ortaya çıkması bu kişilerin fark edilmesini ve izolasyona alınmasını sağlayacağından, Maymunçiçeğinin toplumda

COVID-19 veya belirtisizken bulaşan diğer enfeksiyonlar kadar yayılması beklenmemektedir.
 

​

9. Maymunçiçeği Virüsü ile temas etmiş kişiler ne kadar süre takip edilmelidir?

​
 

Maymunçiçeği Virüsü taşıdığı teyit edilen hayvan veya kişilerle temas etmiş olanlar,

son temastan sonraki 21 gün boyunca belirti ve bulgular açısından izlenmelidir.
 

​

10. Tanı nasıl konuluyor?

​
 

Hastalığın tanınabilmesi için öncelikle akla gelmesi önemlidir. Hastalık belirtileri gösteren kişilerin son bir ay içinde riskli bölgelere

seyahat edip etmedikleri ya da benzer belirtileri olan birileri ile yakın temasları olup olmadığı sorgulanmalıdır. Maymun çiçeği

hastalığından şüphe edildiği durumlarda lezyonlardan uygun şekilde elde edilmiş ve gerekli güvenlik önlemleri alınarak

paketlenmiş örneklerin ilgili laboratuvara gönderilmesi gereklidir. Tahmin edileceği gibi bu test, rutin laboratuvarlarda yapılamaz

ancak gerekli malzemenin, personelin olduğu biyogüvenlik düzeyi 2 laboratuvarlarda yapılabilir. Günümüzde tanı,

PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) ile virüse ait DNA’nın örneklerde gösterilmesine dayanmaktadır.

​

Maymun çiçeği hastalığının tanısını kan örneklerinden koymak çok olanaklı değildir. Virüs, kanda çok kısa süre kaldığından

PCR ile saptamak genellikle mümkün olmaz. Antijen ve antikor testleri de daha önce uygulanan çiçek aşısı vb. nedenlerle

her zaman doğru sonuç vermez.

 

 

11. Ölümcül mü?

​
 

Maymunçiçeği genellikle 2-4 hafta içerisinde kendiliğinden iyileşmektedir. Ancak bağışıklığı baskılanmış kişilerde ve küçük çocuklarda ağır hastalık görülebilmektedir. Genel olarak hastalanan kişilerin %3-6’sı, çoğunluğu küçük çocuklar olmak üzere, maalesef kaybedilmektedir.

 

Orta Afrika alt tipinde öldürücülük %11’e kadar çıkabilmekle birlikte güncel olgulara neden olan

Batı Afrika alt tipinin öldürücülüğü daha düşüktür (%1).

12. Tedavisi ve aşısı var mı?
 

Maymunçiçeği için yaygın kullanılan bir ilaç henüz yok.

Şimdiye kadar görülen olgular, sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat (ST-246) isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanarak kontrol altına alınmıştır. Tekovirimat isimli ilaç, hayvan ve insan çalışmalarından sonra 2022’de Avrupa İlaç Ajansı (EMA-European Medicine Agency)
ve ABD Gıda ve İlaç Dairesi FDA tarafından onaylanmıştır ancak dünyada yaygın olarak bulunmamaktadır.
 

ABD’de Maymun Çiçeği Hastalığı için kullanılmak üzere 2019 yılında Gıda ve İlaç Dairesi FDA tarafından onaylanmış JYNN 
(Imvamune ve Imvanex adları ile de bilinmektedir) isimli aşı bulunmaktadır. Bu zayıflatılmış (atenüe) aşı, çiçek ve
maymunçiçeğine karşı etkili olup içinde Modifiye Vaccinia Virus Ankara suşu bulunmaktadır.

Bu suş, Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü Aşı Laboratuvarlarında, büyük olasılıkla at çiçeği virüsünün seri pasajlarıyla çiçek aşısı suşu

olarak geliştirilmiş Vaccinia Ankara suşunun, daha sonra Münih Üniversitesi’ndeki araştırıcılar tarafından daha güvenilir bir aşı sağlamak

amacıyla tavuk fibroblast doku kültürlerinde yeniden seri pasajlanmasıyla elde edilmiştir. Laboratuvarda bu tür virüslerle çalışanlara ve

salgın durumunda temas edenlerde kullanılmak üzere kısıtlı sayıda mevcut olduğu bilinmektedir.

Aşı temastan sonra da uygulanabilmektedir.

​
 

13. Çiçek aşısı maymunçiçeğinden korur mu?

​
 

Dünya Sağlık Örgütü Afrika’daki tecrübelerden yola çıkarak çiçek aşısının maymun çiçeğinden %85 kadar koruma sağlayacağını bildirmektedir. Ancak çiçek aşısı 1980’den beri uygulanmamaktadır. Bu nedenle çiçek aşısı yapılmış kişiler bugün 40-50 yaş ve üzerindeki kişilerdir. Aradan geçen bu uzun süre sonunda koruyuculuğun hangi düzeyde devam ettiğini söylemek zordur. Bununla birlikte Afrika’daki ev içi bulaşmaların

çiçek aşısı olmuş kişilerde daha az olduğu ve ağır hastalıktan korundukları gözlenmiştir. Laboratuvarda maymun çiçeği şüpheli örneklerin mümkünse aşılanmış kişiler tarafından çalışılması önerilmektedir.

​
 

14. Bu virüsün yeni bir pandemiye yol açma olasılığı var mı?

​

​

Maymun Çiçeği Hastalığının belirti ve bulgularının belirgin olması,
şimdiki bilgilere göre belirtisiz enfeksiyon yapmaması, bulaş için uzun süreli yakın temas gerektirmesi,
bir DNA virüsü olduğundan daha az mutasyon geçirmesi ve kolay değişime uğramaması (COVID-19’daki gibi yeni varyantların çıkmaması)

gibi faktörler göz önünde bulundurulduğunda COVID-19 gibi bir pandemiye yol açması pek beklenmemektedir.

 

​

15. HIV ile yaşayanların özellikle dikkat etmesi gereken şeyler var mı?

​

 

Bu önemli soruyu halen farklı şehir ve hastanelerde HIV takibi ve tedavisi uygulayan 

pek çok enfeksiyon uzmanına sorduk.

Tüm cevaplarda öne çıkan ortak noktalar ise şunlardı;

 

*HIV ile yaşayan kişilerin paniğe kapılmalarını gerektirecek özel bir durum olmadığı,

​

*HIV ve Koronavirüs ile mücadeleden öğrendiklerimiz ışığında, önerilen tedbirlere uymanın ve

güvenilir kaynaklardan güncel bilgiler edinmenin çok önemli olduğu,

​

*Herhangi bir sebeple hastalık şüphesi içinde olunan durumlarda, panik duygusu ya da kaygı içinde

hareket etmek yerine en kısa zamanda doktora başvurmak ve görüş almak gerektiği,

 

*Ve şartlar ne olursa olsun devam eden

HIV ilaç tedavisini aksatılmaması gerektiği.

 

​

16. Türkiye’de Maymun Çiçeği Virüsü olgusu görüldü mü?

​

​

Türkiye'deki ilk Maymun Çiçeği Virüsü olgusu 30 Haziran 2022 tarihinde Sağlık Bakanı Fahrettin Koca tarafından duyurulmuştur.
 

​

​